In de zomer van 2024 verzamelden 103 bewoners uit Zuilen, Ondiep, Kanaleneiland en Rivierenwijk data over temperatuur, luchtvochtigheid en hittestress. Wat zeggen die metingen? Wat kunnen we ermee en wat zijn de plannen voor 2025? Tijd voor een update over het project Urban ReLeaf: Groene Buurt, Koele Buurt.
Groene Buurt, Koele Buurt
Door verstedelijking, hete zomers, droogte en zware regenbuien staat de leefbaarheid van steden onder druk. In het project Groene Buurt, Koele Buurt werken Utrechters samen met de gemeente Utrecht, provincie Utrecht, de Natuur en Milieufederatie Utrecht en vijf Europese steden aan oplossingen. Samen vergroten we het bewustzijn over hitte en laten we zien hoe groen bijdraagt aan een koelere en gezondere stad. Want een groene buurt is een koelere buurt!
Wat is hittestress?
Door klimaatverandering stijgt niet alleen de gemiddelde temperatuur, maar neemt ook de kans op extreme hitte toe. Dit kan grote gevolgen hebben voor onze gezondheid.
“Hittestress ontstaat wanneer het lichaam diens temperatuur niet goed meer kan reguleren door de combinatie van warmte en hoge luchtvochtigheid. Veelvoorkomende klachten zijn vermoeidheid, concentratieverlies, hoofdpijn, duizeligheid, dorst en slaapproblemen.” -Kirsten Vegt (onderzoeker RIVM)
In ernstige gevallen kan hitte zelfs leiden tot flauwtes, uitputting en een hitteberoerte. Ook mentaal heeft hitte invloed: slechter slapen en een constant gevoel van benauwdheid kunnen zorgen voor stress en verminderde welzijn.
Hittestress treft vooral ouderen, jonge kinderen en mensen die minder middelen hebben om zich te beschermen. Bijvoorbeeld doordat ze wonen in een omgeving die weinig verkoeling biedt, omdat ze minder te besteden hebben om zich te beschermen of omdat ze niet over de juiste informatie beschikken. In Nederland helpt het Nationaal Hitteplan kwetsbare groepen en zorgverleners om voorbereid te zijn op extreme hitteperiodes.
Meten is (z)weten
De deelnemende wijken zijn relatief ‘groenarm’ en versteend waardoor bewoners minder weerbaar zijn tegen hittestress. In juli en augustus 2024 verzamelden bewoners data met draagbare sensoren. Ze maten temperatuur en luchtvochtigheid en konden via een knop aangeven wanneer ze hittestress ervaarden. In totaal zijn er zo’n 70.000 meetpunten verzameld. De hittestressknop werd 327 keer ingedrukt.
Een deelnemer uit Kanaleneiland vertelt:
“Op echt warme dagen zoek ik verkoeling op mijn werk, waar airco is. Het park in de buurt nodigt me niet uit. Het is open, heeft weinig schaduw en biodiversiteit, en voelt niet echt koel. Terwijl hier juist veel mensen wonen zonder tuin of goede isolatie. Ik zou willen dat het park aanvoelt als een groene schuilplek, zoals in andere delen van Utrecht.”
Een deelnemer uit Rivierenwijk voegt toe:
“Het meten leverde verrassende inzichten op. Ik wist niet dat de temperatuur zo erg kon verschillen binnen één wijk. Groen en bomen maken echt uit, maar ook de schaduw van gebouwen, het soort bestrating en zelfs het aantal geparkeerde auto’s. Op sommige plekken, zoals bij het water, voelde het koel – maar de sensor liet zien dat het daar juist extra warm was.”
Niet alle meetpunten waren bruikbaar – metingen met foutieve GPS-gegevens of verzameld tijdens verplaatsing zijn verwijderd. De opgeschoonde dataset levert waardevolle input op voor verder onderzoek, beleid en buurtgesprekken over hitte.
Wat laten de metingen zien?
De metingen bevestigen en verfijnen bestaande hittestressmodellen van de gemeente Utrecht. Zo werd op 30 juli de hoogste gemiddelde temperatuur gemeten. In Kanaleneiland liep de temperatuur zelfs op tot 41,55°C. In Rivierenwijk bleef het ’s avonds opvallend warm, met een gemiddelde van 28,57°C na 22.00 uur. In Zuilen werd het vaakst op de hittestressknop gedrukt.
“Dankzij deze metingen kunnen we modeldata toetsen aan de praktijk. Ze laten zien hoe factoren als groen, schaduw, drukte en bebouwing de temperatuur én hittebeleving beïnvloeden.” – Mariëlle Versteeg, Gemeente Utrecht
Tot nu toe baseren overheden zich vooral op modeldata van bijvoorbeeld het KNMI. Voor thema’s als regen en droogte is veel data beschikbaar – over hitte juist nog weinig. De nieuwe metingen brengen hier verandering in.
De rol van beleving
Utrecht wil dat iedere bewoner binnen 200 meter een koele verblijfsplek kan vinden. Modeldata helpt daarbij, maar vertelt niet het hele verhaal. Daarom is het interessant om te leren hoe bewoners hitte ervaren – en welke factoren daar invloed op hebben. Denk aan groen, schaduw, gebouwen, water of verkeersdrukte. Dit wordt in de zomer van 2025 samen met bewoners verder onderzocht.
De data uit Groene Buurt, Koele Buurt geeft inzicht in de dagelijkse hittebeleving in verschillende delen van de stad en draagt bij aan effectiever klimaatbeleid.
Vervolg in 2025: koele plekken en beleving
Ook komende zomer wordt er weer gemeten. Nieuw is dat bewoners niet alleen hete, maar ook koele plekken kunnen aanwijzen – plekken die juist als prettig en verkoelend worden ervaren. Via een vragenlijst kunnen ze ook aangeven waarom die plekken fijn aanvoelen.
Daarnaast richt het project zich dit jaar extra op jongeren, studenten en vrouwen met een migratieachtergrond. Deze groepen blijken minder weerbaar tegen hittestress én beschikken over waardevolle kennis over hun wijk.
“Samen zorgen we voor oplossingen die werken in de praktijk. We bouwen aan een stad die voor iedereen prettig blijft – ook tijdens hete zomers.” – Esther van Leeuwen, Provincie Utrecht
Bekijk onderstaande kaart online via deze link.
