Samen Meten met … Egon Kastelijn

In de rubriek Samen Meten met… spreken we met citizen scientists en professionals over bijzondere meetprojecten in de provincie Utrecht. Want wie zijn eigenlijk de mensen achter de metingen?

Deze keer: Egon Kastelijn van Coöperatief Meten Natuurlijk U.A., samen met Bart van der Wolf initiatiefnemer van SMAL Zeist (Samen Meten Aan Luchtkwaliteit). Vanuit de SpUk SLA-samenwerking werkte Egon aan een bijzondere oplevering: software die historische weerdata van het KNMI toegankelijk maakt voor iedereen die meet aan luchtkwaliteit.

Het eerlijke verhaal vertellen

Egon begon met luchtkwaliteit meten toen er plannen waren voor een houtverbrandingsinstallatie vlak bij zijn huis. In plaats van alleen zorgen te uiten, koos hij ervoor om feiten te verzamelen. “We willen niet activistisch zijn of in papierwerk met de gemeente verzanden, maar het eerlijke verhaal vertellen. Gebaseerd op data.”

Hij nodigde de gemeente uit om samen met inwoners te onderzoeken of de installatie de maximale norm voor uitstoot zou overschrijden. Die uitnodiging werd aangenomen. Zo ontstond SMAL Zeist, dat inmiddels onderdeel is van een groter netwerk van burgerwetenschappers.

Data voor iedereen toegankelijk maken

Binnen de SpUk SLA-samenwerking werkte Egon aan een bijzonder eindproduct: software die KNMI-weerdata toegankelijk maakt voor iedereen. Want luchtkwaliteit hangt sterk samen met het weer. “Als het vochtig is, dan is de luchtkwaliteit anders dan wanneer het droog is. En als het warm is, heeft dat ook effecten,” legt hij uit. Om fijnstofmetingen goed te kunnen duiden, heb je dus weersinformatie nodig.

Alleen… die data van het KNMI zitten verstopt in een ingewikkeld bestandstype (NetCDF). Handig voor onderzoekers, maar niet voor de gemiddelde inwoner. Dankzij de SpUk SLA kon Egon een slim stukje software ontwikkelen dat de gegevens automatisch ophaalt, vertaalt naar een makkelijk leesbaar formaat (JSON, voor de techneuten) en opslaat in een database. Zo kan iedereen binnen een paar klikken zien wat de weersomstandigheden waren op een bepaalde plek en tijdstip. Het mooiste: de software is open source én gratis beschikbaar via Codeberg.

Van cijfers naar gesprek

De koppeling van weer- en luchtkwaliteitsdata maakt het mogelijk om patronen te ontdekken en verbanden te leggen. Dat helpt om het gesprek concreter te maken. Egon illustreert dat met een persoonlijke ervaring:

“Mijn buurman stookt hout, en dat vind ik helemaal prima. Maar op Tweede Kerstdag zag ik dat mijn meetstation ineens hele slechte luchtkwaliteit aangaf. Ik klopte bij hem aan en vroeg: doe jij iets anders met stoken? Hij zei van niet, maar draaide toen de zuurstoftoevoer wat verder open. Wat bleek: die stond te ver dicht, waardoor de verbranding onvolledig was. Daarna was het probleem opgelost. Zo makkelijk kan het dus zijn. En zo kun je op basis van data met elkaar in gesprek.”

Citizen scientists als schakel

Volgens Egon laten zulke voorbeelden zien waarom citizen science belangrijk is. “We zijn een soort ambassadeur van de gemeente die bewoners vertelt wat er mogelijk is. En andersom zetten wij ons in voor bewoners. Zo slaan we een brug. Zeker in een tijd waarin mensen soms het vertrouwen in instituten verliezen, is die verbinding hard nodig.”

De houtverbrandingsinstallatie kwam er uiteindelijk niet, mede door de inzet van andere bewoners die op verschillende manieren het gesprek aangingen. De gemeente leerde dat inwoners vroegtijdig moeten worden betrokken. Daaruit ontstond Samen Duurzaam Zeist, een initiatief waarmee bewoners een grotere rol krijgen.

Je eigen fantasie is je enige beperking

Voor Egon is de ontwikkeling van de KNMI-weerdata software vooral een beginpunt. “Het is belangrijk om in dialoog te blijven. Met bewoners, maar ook met gemeenten en instituten. Deze koppeling helpt daarbij, omdat je elkaar nu op dezelfde data kunt aanspreken. Wat je ermee doet? Je eigen fantasie is je enige beperking.”

Toch is er ook een uitdaging: de financiering voor SMAL Zeist loopt binnenkort af. Dat betekent dat nieuwe steun en samenwerkingen nodig zijn om de meetprojecten in stand te houden. Egon eindigt daarom met een oproep: Iedereen die wil bijdragen aan citizen science als inwoner, gemeente of organisatie, is van harte welkom om mee te doen.

Nog niet uitgelezen? Lees verder op SMAL Zeist, Samen Duurzaam Zeist, of waag je aan de software via Codeberg.