Data van de citizen science-projecten van Samen Meten Utrecht inspireert onder andere de Provincie om beter beleid te ontwerpen. Om meer te leren over duurzame mobiliteit in de provincie gingen we in gesprek met Eric van Dijk, beleidsadviseur bij de Provincie Utrecht. Hoe speelt onderzoek uitgevoerd met behulp van inwoners een rol in duurzame mobiliteit?

Wie is Michiel Eric van Dijk?

Eric is als beleidsadviseur op het gebied van mobiliteit bij de Provincie vooral bezig met data over mobiliteit, waaronder ook fietsgedrag, met als doel de levenskwaliteit in de provincie te verhogen. Om dit te realiseren is hij betrokken bij projecten als Samen Meten Utrecht, want de data die hieruit gewonnen wordt kan goed van pas komen.

Het ontstaan van Samen Meten Utrecht

Nemen we een stap terug in de tijd, dan zien we dat Eric zelfs een van de bedenkers van Samen Meten Utrecht was. “Ik had een vraag naar data, vooral naar missende mobiliteitsdata. De fiets kwam steeds hoger op de agenda te staan: we wilden veel meer met de fiets, maar dat moet je ook kunnen onderbouwen. Hoeveel mensen fietsen er eigenlijk en waar? Van de auto, bus en tram wisten we dat al, maar 10 jaar geleden was dat voor de fiets echt nog een ‘blackbox’.”

Omdat er ook vragen over gezond stedelijk leven speelden, zoals blootstelling aan fijnstof, is het huidige project Snuffelfiets ontstaan. Het doel was om zowel vragen over fietsgedrag als leefomgeving te beantwoorden. De data wordt verzameld door kleine meetkastjes die je aan je fiets vastmaakt. Zij verzamelen data over ondere andere de genomen route, ritduur en luchtkwaliteit. Eric vertelt ook dat Snuffelfiets eigenlijk als eerste bedacht was en van daaruit Samen Meten Utrecht is ontstaan. “Vanuit de provincie zijn we niet goed in het runnen van community’s, dus we dachten dat we iets moesten organiseren waarin we dit goed kunnen onderbrengen: dat is Samen Meten Utrecht geworden.”

Fietsen en meten

Als ik Eric vraag naar de voordelen van een project als Snuffelfiets, antwoordt hij: “De kracht van Snuffelfiets is de combinatie van fietsgedrag en luchtkwaliteit meten in één project. Statistische dingen zijn lastiger te benoemen omdat niet alle data gecontroleerd kan worden op betrouwbaarheid, maar door de data van Snuffelfiets te combineren met andere bronnen valt dit goed op te lossen.” Omdat alle data online toegankelijk is, is het daarnaast ook makkelijk voor andere partijen dan de provincie om er gebruik van te maken. Veel onderzoeksinstituten gebruiken de data om onderzoek te doen naar fietsgedrag en als burger kan je zelf ook makkelijk op de website van Snuffelfiets inzien waar hoge fijnstofwaarden zijn gemeten. Het succes van het project is niet enkel tot nederland beperkt: inmiddels is Snuffelfiets zelfs internationaal bekend onder de naam ‘Snifferbike’.

Wat krijgt de Snuffelfietser ervoor terug?

Zelf is Eric ook actief Snuffelfietser. Voor zijn werk is hij voornamelijk bezig met het verwerken van data, dus door in dit geval eens zelf de data te verzamelen heeft hij nieuwe inzichten opgedaan. “Ik heb wel geleerd dat er meer aandacht nodig is voor het belang van de Snuffelfietser. Nu verzamel je vooral data, maar ‘what’s in it for me?’ Voor de lange termijn zouden we Snuffelfietsers iets als een maandoverzicht moeten geven.” Het is dus van belang om deelnemers op individueel niveau te belonen zodat ze actief betrokken blijven. Waar Eric eerst vooral aandacht had voor de data lijkt hij nu ook steeds meer de waarde te zien van het motiveren van deelnemers; want als inwoners betrokken raken bij een citizen science-project valt er veel winst uit te behalen.

In gesprek dankzij citizen science

Eric denkt dat de participatie van inwoners toch wel de grootste bijvangst is van de citizen science-projecten van Samen Meten Utrecht. “Je kan veel duidelijkere dialogen voeren en negatieve emoties kunnen beter onderbouwd worden. Met behulp van data en grafieken kan je mensen laten zien hoe hun metingen zich verhouden tot die van anderen. Het is niet zo dat iedereen het naar zijn zin krijgt, maar het is wel zo dat we op basis van echte argumenten een goed gesprek met elkaar kunnen voeren. Dat is toch wel een maatschappelijke ontwikkeling die je niet zo vaak ziet.”

Eric heeft gemerkt dat er bij projecten als Telraam (waarin je de verkeersdrukte in je straat kunt meten) toch nog steeds mensen zich aanmelden met het idee om tegen de overheid te vechten. “Citizen science moet in harmonie bestaan tussen overheid en activisme. Aan de ene kant probeert de overheid burgers te betrekken bij hun beleid, aan de andere kant kunnen inwoners het gebruiken als drukmiddel voor verandering. Het initiatief kan veel meer bij de inwoners komen te liggen dan bij andere projecten, wat betekent dat we als overheid bepaalde dingen niet zouden moeten doen, zoals acties uitschrijven.” Uiteindelijk blijft de dialoog tussen inwoners en overheid wel essentieel, dus het zal weinig zin hebben om deel te nemen aan een project zonder bereid te zijn in gesprek te gaan.

Data voor betere mobiliteit

Met de verzamelde data kan Eric zien wat er speelt op het gebied van mobiliteit. “We kunnen nu zien waar mensen heel lang bij een verkeerslicht staan te wachten. Als we willen dat meer mensen gaan fietsen moeten we er natuurlijk ook voor zorgen dat ze niet het idee hebben dat ze heel lang staan te wachten. Dat is een concreet voorbeeld van wat er met de data gedaan kan worden.” Daarnaast wordt de data al gebruikt om de bereikbaarheid binnen Utrecht te onderzoeken. Zo kunnen Utrecht en ook andere steden leren van bepaalde keuzes die in Utrecht gemaakt zijn om hun mobiliteit te verbeteren.

Mobiliteitsuitdagingen in Utrecht

In de toekomst staan de provincie ook nog uitdagingen op het gebied van mobiliteit te wachten. Volgens Eric zijn er twee grote uitdagingen die in het nieuwe bereikbaarheidsprogramma van de provincie worden geadresseerd. Ten eerste is er een grote ruimtelijke vraag in de regio Utrecht. “Iedereen wil in de regio werken, wonen, recreëren en er doorheen rijden. Als we dat blijven doen zoals voorheen past dat gewoon niet; er is geen ruimte om het aantal auto’s met het nieuwe aantal woningen mee te laten groeien. Niet alleen op de weg maar ook qua parkeergelegenheden. Daarom willen we goed in beeld krijgen hoe mensen zich verplaatsen om ze ook meer keuze te geven voor andere vervoerwijzen waaronder de fiets.” De data van Samen Meten Utrecht wordt hier ook voor gebruikt in modellen van de provincie. Met behulp van de Snuffelfietsdata ziet men welke routes fietsers nemen en de data van Telraam wordt gebruikt om te analyseren hoeveel verkeer er is in woonstraten.

Als tweede uitdaging noemt Eric bereikbaarheidsarmoede. “Stadsinwoners die minder geld tot hun beschikking hebben kunnen midden tussen de voorzieningen zitten, maar als deze te duur zijn voor hun inkomensklasse hebben ze er zelf niks aan. Zij moeten betaalbare voorzieningen maar ook kansen op meer werk elders in de stad kunnen bereiken. Aan de andere kant heb je in landelijke gebieden een soort van isolatie van mensen die geen auto of rijbewijs tot hun beschikking hebben, zoals scholieren en ouderen. Voor hen moet het OV toegankelijk en bruikbaar zijn, maar het moet ook niet te duur zijn om in de lucht te houden. Het komt er op neer om een zo goed mogelijke mix van vervoerwijzen bij zoveel mogelijk mensen aan te bieden om deze problemen op te lossen en een zo groot mogelijke keuzevrijheid te bieden.” Dit wordt gedaan met behulp van statistieken uit een heleboel bronnen, waaronder Samen Meten Utrecht, maar bijvoorbeeld ook gemiddelden uit TomTom. Zo weten Eric en zijn collega’s bijvoorbeeld ook waar ze ‘verkeershubs’/P+Rs aan moeten leggen: punten waar mensen strategisch over kunnen stappen. “Op deze manier wil niet iedereen bij alle andere auto’s aan de Oudegracht komen te staan, maar je moet het wel goed regelen zodat mensen bij de hubs niet een half uur op de bus staan te wachten.”

Zelf een steentje bijdragen aan duurzamere mobiliteit

Als laatste vragen we Eric hoe mensen zelf bij kunnen dragen aan duurzamere mobiliteit in de provincie. “Ik denk dat je af en toe voor jezelf eens moet bedenken: ‘Is de manier waarop ik de afgelopen twee jaren op de automatische piloot mijn dingen doe, is dat nog steeds de beste manier?’ Op het moment dat je een andere baan hebt of gaat verhuizen, op dat soort momenten denk je na over wat de beste manier is om naar die nieuwe baan te reizen. Maar als je al 10 jaar op hetzelfde adres woont met dezelfde kinderen en dezelfde baan krijg je een routine. Dan moet je je eens in de zoveel tijd bedenken of de kinderen misschien al zelf naar school kunnen in plaats van dat je ze met de auto brengt. En zo zijn er andere manieren waarop je bepaalde ritten duurzamer kunt maken zonder dat je er grote ingrepen voor hoeft te doen.”

In conclusie moet er dus nog veel gebeuren om mobiliteit in de provincie Utrecht duurzamer te maken, maar met steeds meer nieuwe data komen ook meer mogelijkheden. Ook voor inwoners zijn er kansen om bij te dragen aan een mobielere toekomst, of het nou is door eens lopend boodschappen te doen of door zelf Snuffelfietser te worden.

_{Tekst: Erik Verhagen
Foto’s: Eric van Dijk, Samen Meten Utrecht}