Meetprojecten met Inwoners: Wat Gebeurt er met de Data?

Bij de projecten van Samen Meten Utrecht kunnen inwoners zelf data verzamelen, maar wat gebeurt er precies met deze data? Om daar achter te komen ben ik in gesprek gegaan met Michiel Kleinnijenhuis, lid van de dataclub van Milieucentrum Utrecht, om te praten over zijn vrijwilligerswerk voor projecten zoals Snuffelfiets. Ook heeft hij mij verteld wat het belang van citizen science is en hoe data verzameld door inwoners verandering teweeg kan brengen.

Wie is Michiel Kleinnijenhuis?

Michiel heeft sinds juli 2023 als vrijwilliger bij de dataclub van Milieucentrum Utrecht gewerkt. De dag waarop ik hem spreek voor dit interview is officieel zijn laatste in zijn huidige rol bij de dataclub, al blijft hij wel betrokken. Voor hem dus ook een mooi moment om terug te blikken op zijn tijd bij MCU. Michiel vertelt mij dat hij bij Milieucentrum terecht is gekomen vanuit een onderzoeksachtergrond: “Het leek me toch leuk om andere dingen te ontdekken en ik wou graag de duurzaamheidsrichting op, dus ging ik op zoek naar vrijwilligerswerk in dat gebied.” Bij zijn onderzoeksbaan bij het prinses Máxima Centrum bedacht hij data analyses op het gebied van microscopie om het gedrag van cellen beter te begrijpen. Inmiddels heeft hij net een nieuwe baan als adviseur luchtkwaliteit; in een behoorlijk ander veld dus! Zelf denkt Michiel dat zijn vrijwilligerswerk hier wel de poort voor geopend heeft. Maar wat heeft hij precies gedaan in zijn tijd bij Milieucentrum en wat heeft hij ervan geleerd?

Data verzamelen op de fiets

Michiel vertelt me dat hij aan verschillende projecten heeft meegewerkt, zoals Telraam en Meet je Stad, maar het meeste werk heeft hij verricht bij Snuffelfiets. Snuffelfiets is in 2018 gestart door de provincie; deelnemers aan het project krijgen een meetkastje dat ze aan het stuur van hun fiets op kunnen hangen. Als ze hier vervolgens mee rondfietsen worden verschillende waarden, zoals GPS en luchtkwaliteit, gemeten langs de fietsroute. Met deze data maken Michiel en andere leden van de dataclub dan weer kwartaalrapportages waarin kaarten, weersomstandigheden en statistieken over de metingen en het fietsgedrag staan. In de toekomst is het doel ook om gezonde fietsroutes in kaart te brengen.

Op een andere manier onderzoek doen

Bij de dataclub heeft Michiel veel ervaring opgedaan op het gebied van citizen science – onderzoek uitgevoerd door burgers. “Van dit werk heb ik wel geleerd dat je bij citizen science weinig controle hebt over hoe het geproduceerd wordt. Vanuit een achtergrond als wetenschapper wil je natuurlijk alles controleren.” In het geval van citizen science bepaalt het gedrag van inwoners juist wat voor data je tot je beschikking hebt. Mensen met een snuffelfietskastje volgen bijvoorbeeld gewoon hun eigen dagelijkse fietsroutes en niet een door wetenschappers nauwkeurig uitgestippeld traject zoals je bij formeler onderzoek zou verwachten. “Je moet vraagstellingen bij de beschikbare data bedenken, want andersom kan het niet.” Soms levert het gebrek aan controle ook aparte situaties op: “Tijdens mijn eerste analyse van Snuffelfietsdata was ik lang bezig met het maken van een kaart omdat hij maar bleef uitzoomen. Toen kwam ik er achter dat een van de fietsers helemaal naar Hongarije was gefietst. Nu zorg ik ervoor dat alleen de data binnen provincie Utrecht wordt meegenomen.”

Zelf onderzoek doen voor jou en je stad

Als ik Michiel vraag wat volgens hem het belang van data gewonnen uit citizen science is, noemt hij het feit dat je er zelf concreet gebruik van kunt maken. “Met data kun je als inwoner dingen onderbouwen die je belangrijk vindt. In het Telraam project kan je bijvoorbeeld meten hoe druk het in je straat is.” Als je het gevoel hebt dat er wel erg veel verkeer is in jouw straat zou je deze data dan kunnen gebruiken om dat te onderbouwen en eventueel te pleiten voor verandering. In het geval van Snuffelfiets kan je plekken waar je voorheen veel fijnstof gemeten hebt de volgende keer dat je op de fiets stapt vermijden of je kan pleiten voor uitstootvermindering op deze locaties. Maar niet alleen individuele inwoners hebben baat bij citizen science, Michiel denkt ook zeker dat steden zoals Utrecht hiervan kunnen profiteren. “De projecten vormen een community, wat ook belangrijk is voor de stad: het is een vorm van betrokkenheid. Het is ten slotte belangrijk dat de Utrechtenaar geïnteresseerd is in wat er in zijn omgeving gebeurt.

Hoe staat het er nu voor met citizen science?

De gemeente en de stad kunnen de data daarnaast ook gebruiken om beleid te onderbouwen. De vraag is natuurlijk wel of de data betrouwbaar is, omdat je niet altijd makkelijk kan zeggen of de data vergelijkbaar is, bijvoorbeeld wanneer inwoners zelf hun eigen meetkastje gebouwd hebben. Daarom zijn instituties misschien soms huiverig om er gebruik van te maken, maar het RIVM neemt het tegenwoordig wel serieus op.” Het zou natuurlijk mooi zijn als andere instanties in de toekomst ook meer aandacht aan citizen science schenken. Michiel denkt dat data gewonnen op professionelere wijze, zoals bijvoorbeeld door de gemeente en data verkregen door citizen science wel degelijk samen kunnen gaan. “Maar dialoog is wel belangrijk en je moet wel weten wat je meet. Dan valt er veel winst te behalen. De gemeente heeft bijvoorbeeld veel meer inwoners dan luchtmeetpunten, dus daar zit potentieel in.” Ten slotte geeft Michiel mee dat een community als Milieucentrum Utrecht in zijn beleving heel veel kan doen voor een mooie groene toekomst van de stad. Het betrekken van inwoners en vormen van communities is de eerste stap in deze richting, waarna zij vervolgens zelf de koers kunnen bepalen.

In de kwartaalrapportage van Snuffelfiets die binnenkort uitkomt wordt gekeken naar fietsgedrag en de gemiddeldes hiervan. Er wordt dieper ingegaan op hoe een rit er typisch uitziet, waar het meest gefietst wordt en welke routes het meest genomen worden. Ook wordt er getoond hoeveel korte ritjes er genomen worden ten opzichte van lange.